น้ำตาลโตนดแว่น หรือคนในท้องถิ่นใต้ เรียก น้ำผึ้งแว่น เป็นภูมิปัญญาดั้งเดิมที่ถ่ายทอดและสืบต่อกันมายาวนานในพื้นที่ลุ่มน้ำทะเลสาบสงขลา แหล่งผลิตมาก คือ พื้นที่อำเภอสทิงพระ จังหวัดสงขลา ผลิตภัณฑ์นี้เป็นการต่อยอดการแปรรูปจากน้ำตาลโตนด ผู้ผลิตกลุ่มวิสาหกิจชุมชนแม่บ้านเกษตรกรบ้านคลองฉนวนเล่าว่าหัวใจสำ คัญของการทำน้ำตาลแว่น คือ การเลือกใช้น้ำตาลโตนดเหลวแท้ ที่มีคุณภาพ และต้องอาศัยความใจเย็น ไม่รีบร้อน ความละเอียดอ่อนของผู้ผลิต 

น้ำตาลเหลวที่นำมาแปรรูปมีทั้งที่ผลิตจากเตาตาลในครัวเรือนของตนเองและรับซื้อน้ำตาลเหลวจากที่อื่น การเลือกซื้อจำเป็นต้องคัดสรรคุณภาพของน้ำตาล ต้อง มีรสชาติหวานเข้มแบบธรรมชาติ ไม่ปนน้ำตาลทราย ไม่ปนฝาด ไม่ปนเปรี้ยว  ก่อนซื้อขายจะทำการสังเกตจากสี ความข้นของน้ำตาลเหลว และลองชิมรสชาติของน้ำตาล 

กรรมวิธีในการผลิตน้ำตาลแว่น 

ขั้นแรกการเตรียมแว่นแม่พิมพ์สำหรับใส่น้ำตาลโหนดที่เคี่ยวแล้ว โดยนำใบตาลหรือใบโหนดมาตากด้วยแดดอ่อนให้พอหมาด หากตากแดดแรง แห้งเกินไปจะทำให้ใบแตกได้ จากนั้นตัดเป็นท่อน นำมากรีดเป็นเส้นให้ได้ความกว้างตามขนาดที่ต้องการ แล้วนำมาขดเป็นรูปวงกลม โดยกรีดขอบให้เป็นเขี้ยวเพื่อให้หัวท้ายเกี่ยวกันได้ ขดเป็นวงกลมจะได้ขนาดที่ต้องการ เดิมน้ำตาลแว่นนิยมทำเป็นแว่นใหญ่ มีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 5 เซนติเมตร ปัจจุบันบางพื้นที่นิยมทำให้มีขนาดเล็กลง เพื่อสะดวกในการใช้บริโภคต่อครั้ง เหมาะกับการใช้เป็นของฝาก เหมาะแก่การขนส่ง จึงทำให้มีขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางประมาณ 2.5 เซนติเมตร 

ขั้นตอนการทำน้ำตาล

นำน้ำตาลเหลวหรือน้ำผึ้งโหนดที่ผ่านการเคี่ยวจนเป็นน้ำตาลที่เข้มข้น เทลงบนกระทะใบบัวตามปริมาณ 6-7 ลิตร ใช้เวลาต้มด้วยไฟปานกลาง ประมาณ 10 นาที จากนั้นใส่หัวเชื้อน้ำตาล (หัวเชื้อน้ำตาลเป็นน้ำตาลข้นเหนียว คล้าย ตังเม) กวนด้วยไม้กวนที่ได้จากรากต้นลำพูเพื่อไล่ฟองอากาศออก โดยค่อย ๆ ตีหัวเชื้อจากขอบกระทะลงมากวนในกระทะเรื่อย ๆ  ประมาณ 5 นาที สีของน้ำตาลจะเข้มขึ้น 

ยกลงจากเตา และใช้ไม้พายคนรอบ ๆ ขอบกระทะ เพื่อดูความเหนียว ตักขึ้นมาหยอดลงในแว่นใบตาลที่วางเรียงไว้บนแผงไม้ไผ่สาน ซึ่งระบายอากาศได้ดี ทำให้เนื้อน้ำตาลแว่นไม่เกาะติดพื้นภาชนะ สวยงาม สะดวกต่อกระบวนการบรรจุภัณฑ์ด้วย จากนั้นทำการผึ่งน้ำตาลที่หยอดเสร็จแล้วไว้ให้เย็น นำเข้าตู้อบลมร้อนเพื่อไล่ความชื้นก่อน แล้วจึงนำมาบรรจุใส่บรรจุภัณฑ์

ปัจจุบันการทำน้ำตาลแว่นในตลาดมีหลายรูปแบบ  การสังเกตน้ำตาลแว่นจากตาลโตนดแท้ 100 % ไม่มีการผสมน้ำตาลทรายและน้ำตาลมะพร้าว จะมีสีน้ำตาลเข้มและมีกลิ่นเอกลักษณ์ที่หอมกว่าเมื่อเปรียบเทียบกับน้ำตาลแว่นที่ผสมน้ำตาลทรายหรือน้ำตาลมะพร้าว 

น้ำตาลแว่นแท้ ราคา 250 บาทต่อกิโลกรัม ส่วนน้ำตาลแว่นผสม ราคา 85 บาทต่อกิโลกรัม